Можеме ли да им веруваме на нашите очи и уши денес? Очигледно многу помалку од порано. Денес, на интернет постојат различни бесплатни алатки, базирани на вештачка интелигенција, со кои можете да креирате лажно видео, аудио или фотографија за неколку минути. Станува збор за deep fake (длабока измама, н.з.) технологија, создавање на синтетички медиум со цел да се замени лицето и гласот со карактеристиките на друга личност. Може да се создаде со трансформирање на оригинална содржина во која едно лице е заменето со друго, или со создавање нова, оригинална содржина во која некој е претставен како прави или кажува нешто што всушност не го направил или кажал.
Денес, овие технологии најчесто се користат за забава, но со таква содржина често се манипулира бидејќи технологијата deepkfake лесно може да се злоупотреби; може да се користи за создавање опасни лажни настани, изјави и фотографии, како и одмаздничка порнографија, која може да уништи нечија репутација, па дури и живот, а со тоа да влијае на мислењето на другите со помош на дезинформации.
Тоа со себе носи опасни долгорочни последици и бројни етички дилеми.
Во мај 2023 година, Светскиот економски форум објави дека само помеѓу 2019 и 2020 година, бројот на длабоко лажни содржини објавени на Интернет се зголемил за 900 проценти, а денес овој раст е многу поголем.
„Актуелните настани покажуваат дека овој загрижувачки тренд продолжил, а некои научници предвидуваат дека дури 90 отсто од онлајн содржините би можеле да бидат синтетички генерирани до 2026 година. Ова е навистина застрашувачка информација“, вели за хрватски Тпортал Томислав Левак, предавач на Катедрата за култура, медиуми. и раководство на Академијата за уметност и култура во Осиек.
Со проблемот на длабоката фејк технологија се занимава веќе неколку години, како дел од својата докторска дисертација за причините и начините на ширење дезинформации и лажни вести.
Постои тенка граница помеѓу забавата и користењето за лоши цели
Левак наведува дека примената на deepfake денес е многу широка, почнувајќи од забава до сајбер криминал. Од една страна, многу корисници веќе неколку години имаат инсталирани алатки или апликации на нивните компјутери или мобилни телефони кои им овозможуваат да ги трансформираат постоечките или да создаваат нови фотографии или видеа.
„Ова не е класичен длабок фејк, туку едитирање на фотографии или видеа. Меѓу најпознатите се FaceApp, кој беше лансиран во 2017 година и им овозможува на луѓето да го менуваат изгледот, возраста или полот на луѓето на своите или туѓи фотографии. Или Combo AI, со која корисниците можат да вметнат свои или туѓи лица во, да речеме, познати филмски сцени или видеа.
„Проблемот настанува кога овие или слични методи почнуваат да се користат за лоши цели, а за жал ги има се повеќе. Како и општо кога има дезинформации и лажни вести (лажни вести), а deepfake е еден од нивните напредни методи или подвидови, постојат неколку најчести причини за неговата употреба. Едната е, значи, забава, а другите две се насочени кон заработка или за политички цели“, вели хрватскиот експерт.
Па, како да се подготвите за изборната 2024 година, која ќе биде една од најинтересните и потенцијално најопасните кога станува збор за длабоките фејкови? На светската политичка сцена, deepfake е во оптек веќе неколку години, а Левак наведе два добро познати примери.
Deepfake се базира на технологија наречена генеративни противнички мрежи (GANs), која може да се преведе како „генеративни противнички мрежи“. Во 2017 година, научниците од Американскиот универзитет во Вашингтон (Сиетл) програмираа алгоритам така што, користејќи говор од видео снимка на поранешниот американски претседател Барак Обама, му ги мрдаше усните како да изговара сосема поинаков говор. Со ова тие јасно и јавно укажаа на опасностите од користењето на deepfakes.
Дополнително, како уште поопасно, вистинското, намерно реализирано длабоко лажно видео на украинскиот претседател Володимир Зеленски, кое се појави на почетокот на пролетта 2022 година, непосредно по почетокот на руската инвазија на Украина, во кое тој бара од своите војници да се предадат, треба да бидат истакнати.
Тоа видео предизвика голема паника во Украина, но за среќа измамата брзо беше разоткриена. Накратко, речиси сум сигурен дека deepfakea донекаде ќе се користи во кампањата пред претседателските избори во САД, а за Хрватска ќе видиме. Искрено, не верувам дека некој кај нас ќе прибегне кон такви методи, особено не на изборите за Европскиот парламент и за претседателските“, смета Левак.
„Има недостиг од образование, ова прашање останува сива зона“, смета Левак, додавајќи дека е неоходно систематско образование за медиумската и медиумската писменост во рамките на училишниот систем, но и на неформално ниво.
Како владите и технолошките компании треба да одговорат на зголемената популарност на технологијата за длабока фејк? Како ова се поврзува со прашањето за доверба и автентичност во дигиталниот свет?„Ова е можеби најчувствителното прашање поради неколку причини. Како прво, новите медиуми, пред се Интернетот, не се соодветно регулирани со постоечките медиуми и законски прописи на глобално ниво, вклучително и во Хрватска. Постигнат е одреден напредок со новиот Закон за дигитални услуги, кој неодамна беше усвоен на ниво на Европската унија, или со усвојувањето на новиот Закон за електронски медиуми на крајот на 2021 година во Хрватска. Сепак, овој проблем сепак остана т.н сива зона.
Неодамна, пред неколку години, американскиот медиумски експерт Дру Харвел предупреди дека ниту еден закон не регулира длабок фејк, иако некои правни и технички експерти препорачаа да се адаптираат сегашните закони кои покриваат клевета, клевета, измама на идентитет или лажно претставување. Од друга страна, се поставува прашањето како да се регулира употребата на deepfake технологијата за да се ограничи нејзината злоупотреба, а во исто време да се заштити слободата на изразување.
Според мене, владите и технолошките компании ќе мора да направат нешто околу тоа, односно да го „гризат киселото јаболко“ и итно да реагираат, бидејќи ситуацијата е се полоша и полоша“, посочува Левак.
Тој, исто така, вели дека довербата во медиумите и дигиталните содржини е многу ниска, со оглед на тоа што живееме, посочува Левак, ерата на сомнежот, а комуникацијата и дијалогот со корисниците уште повеќе ги отежнува длабоката фејк технологија. „Тоа може да предизвика голема штета на угледот на поединци, организации или дури и земји. Праксата покажува дека, за жал, има многу луѓе кои од различни причини воопшто не размислуваат за етичките дилеми, па затоа треба да бидете дополнително внимателни“, предупредува тој.
Deepfake стана поопасен затоа што денес се користат машинско учење и вештачка интелигенција, способни да синтетизираат медиуми базирани на слика и глас. Но, историјата на манипулацијата со фотографии и медиумите воопшто датира од 19 век“, ни вели Томислав Вук, консултант за сајбер безбедност.
Главните предизвици се дека deepfake почнува да изгледа пореално и на луѓето ќе им биде тешко да направат разлика помеѓу вистински и вештачки генерирани медиуми.