Фискалниот конзерватизам повеќе или помалку исчезна од политичкиот пејсаж на САД. Задолжувањето на државата, и покрај силната економија, продолжува да го турка државниот долг на рекордно ниво, а претседателските кандидати и нивните партии речиси и не кажуваат збор за тоа. До степен до кој тие воопшто разговараат за економската политика, нивните намери за даноците и јавната потрошувачка би ја влошиле фискалната перспектива. Проблемот не може долго да се игнорира – порано или подоцна ќе ја погоди економијата во лице, пишува колумнистот на „Bloomberg“, Клајв Кук.
Ова треба да биде очигледно за секој кој ги гледа најновите фискални проекции. Од една страна, пак, сликата е уште полоша отколку што сугерираат прогнозите. Тие ја маскираат брзата ескалација на тешкотијата за поправање на проблемот доколку поправките продолжат да се одложуваат. Изјавата „Да, тоа е проблем и на крајот ќе се спа со тоа“ ја вклучува заблудата дека колку и да стане долгот, тој ќе биде предмет на изводливи корективни мерки. Но, ова не е задолжително. Се доаѓа до точка – а можеби и недалеку – каде единствениот можен „лек“ ќе биде катастрофа.
Ова е прашање на динамиката на долгот. Насоката на јавниот долг зависи од две работи – буџетскиот биланс без камати, или т.н примарното салдо, и разликата помеѓу цената на заемот и стапката на раст на економијата. Да претпоставиме дека владата ги плаќа сите нејзини трошоци со даноци, така што примарниот буџет е избалансирн и огрч каматна стапка е приближно еднаква на стапката на раст. Тогаш соодносот на долгот ниту ќе расте, ниту ќе опаѓа. Владата во моментов има примарен дефицит од речиси 4% од бруто домашниот производ (БДП) со каматна стапка прилагодена според инфлацијата околу нивото на стапката на раст. Така долгот ќе расте брзо, од нешто под 100% од БДП сега до очекуваните 122% до 2034-та година. Ова ќе изврши притисок врз трошоците за задолжување, што може да ја притисне економската активност. Со други зборови, постои ризик дека растот на долгот не само што ќе продолж, тук ќе с забрза.
подолго трае овој циклус, толку е потешко да се прекине. Зголемувањето на даноците и/или намалувањето на трошоците потребни за елиминирање на примарниот дефицит се веќе преголеми за креаторите на политиката да ги земат предвид – и, повторно, во зависност од тоа што се случува со каматните стапки и растот, избалансиран примарен буџет можеби нема да биде доволен за да го спречи долгот да се зголемува. Колку подолго се одложува дејствијата по ова прашање, толку поголеми ќе треба да бидат зголемувањата на даноците, намалувањата на трошоците и како еутт на рм суфицит. Во одреден момент, организираното решение станува политички невозможно. Ова остава можност за неисполнување на обврските – или целосно или во форма на отплата на долгот преку инфлација.
Оваа перспектива добива премалку внимание дури и меѓу економистите бидејќи многумина сè уште се опоравуваат од грешките направени по рецесијата во 2008-ма година. „Нема повеќе штедење“ стана новиот збор. Оваа позиција останува доминантна, дури и во услови на спротивна ситуација. По пандемијата, САД натрупаа фискален стмул врз исклнот стимул одка економијата а до целосна вработеност. Оттука и зголемувањето на реалните и идниот долг. И што се однесува до перспективата, да не заборавиме дека стандардните проекции сугерираат дека даночните намалувања на администрацијата на Трамп за 2017-та година ќе истечат целосно во 2026-та година и понатаму (двете страни велат дека тоа нема да се случи и дека нема да има рецесија во следната деценија), а камоли оваа или следната година.
Што е со Јапонија, може да се праша некој? Нејзиниот бруто долг надмина 100% од БДП многу годии и сега изнесува овеќ од 250%. а што е проблемот? Всушност, на консолидирана основа на нето-обврски, односот на долгот на Јапонија е приближно ист како оној на САД. Најголем дел од нејзиниот долг е должен на други делови од владата, а владата има многу имот. Исто така, долгот на Јапонија е многу полесен за сервисирање бидејќи задолжувањето, главно од домашните штедачи, е многу евтино, а нејзините средства даваат високи приноси. Затоа заборавете на Јапонија. Идејата деа САД не треба д се рижат додека нјиит долг е стане нг поголем е погрешна.
Некои нови симулации нагласуваат колку тешко би било фискалната стабилизација, дури и ако се обиде сега. Според оваа вежба, значителното намалување на трошоците еднакво на 1% од БДП само по себе не би го стабилизирало коефициентот на долгот. Ниту, само по себе, би го направило тоа значително зголемување на даноците (како што е истекување на олеснувањата во 2017-ма година). Тоа нема да го постигне ниту со побрз од очекуваниот раст одржлив со години. И веќе не постои политички изводлив начи за бзо стабилизирање на долгот – а речеме, до 2026-та одн. Ќе биде потребно многу подолго време, со некоја комбинација на пониски трошоци и повисоки даноци, за да се стави дефицитот под контрола, почнувајќи од сега, со напори не само на краток рок, а во меѓувреме нема рецесија. Висока лента? Не толку високо како што ќе биде по уште една година неактивност.
Денес е разумен облог дека проблемот всушност нема да се реши. Кога финансиските пазари ќе го усвојат овој начин на размислување – предизвикувајќи зголемување на долгорочните каматни стапки и намалување н побарувачката тоа ќ биде смоиполуако пророштво. И тга ќе видиме што навистина значи „неодржлив“ долг.