Мисијата на ММФ предупредува дека растот на платите може повторно да ја разгори инфлацијата, како и дека можното зголемување на трошоците за изградба на коридорите 8 и 10 д претставуваат опасност за јавните финансии. Мисијата на ММФ за Македонија, предводена од Жак Миниан, по завршување на двонеделниот престој во земјава, соопшти дека ќе препорача на Бордот на ММФ да овозможи пристап до 200 милиони евра финансиска поддршка за Македонија. Ова беше соопштено и на прес конференцијата која се одржа непосредно по последните состаноци со Министерството за финансии и со Владата. Но, во сооопштението по скенирањето на македонската економија и макроекономските показатели има и многу други интересни детали. По посетата од ММФ посочија дека тимот на ММФ и властите постигнаа договор на ниво на Мисија за Првиот преглед во рамки на линијата за претпазливост и ликвидност на Фондот, што е предмет на одобрување од страна на Извршниот одбор на ММФ. По одобрувањето, Северна Македонија ќе има пристап до околу 161,35 милиони СДР (околу 200 милиони евра по тековниот девизен курс.) Властите имаат намера да извлечат околу три четвртини од ова, а остатокот да го третираат како превентивна мерка.
Договорот ги поддржува намерите на властите да продолжат со намалување на буџетските дефицити, обнова на фискалните резерви (бафери), борба против инфлацијата и заштита на финансиската стабилност. Освен макро-финансиската стабилност, подобрувањето на животниот стандард ќе бара зголемување на инвестициите, зголемување на растот на продуктивноста и забрзување на зелената транзиција.
Еве што напишаа во извештајот по посетата:
Мисијата на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), предводена од Жак Миниане, го посети Скопје од 31 октомври до 13 ноември 2023 година, за да разговара за економските и финансиските политики во контекст на првиот преглед на линијата за Претпазливост и ликвидност. Линија (PLL) и консултации за член IV од 2023 година со Северна Македонија. На крајот од дискусиите, мисијата ја објави следнава изјава:
„Економијата на Северна Македонија продолжува да закрепнува од минатогодишната европска енергетска криза. По силниот економски раст во првата половина на 2023 година, вработените во ММФ предвидуваат дека економијата ќе се прошири за 2,3 проценти оваа година и за 3 проценти следната година. Конкретно, се предвидува дека домашната побарувачка ќе забрза до 2024 година, поддржана од зголемувањето на јавните инвестиции како што е патниот проект Коридор 8/10d. Надворешно трговскиот биланс, исто така, значително се подобри во однос на минатата година, делумно помогнато од остриот пад на глобалните цени на енергијата. Ова, заедно со издржливите странски директни инвестиции, ги поддржува девизните резерви, кои остануваат на соодветно ниво. Сепак, ризиците за изгледите се очигледни и вклучуваат глобална геоекономска фрагментација, интензивирање на регионалните конфликти и потенцијална нестабилност на глобалните цени на суровините“.
„Персоналот на ММФ ги поддржува намерите на властите да го намалат буџетскиот дефицит следната година. Оваа година, очекуваме властите да ја исполнат номиналната буџетска цел (еквивалентно на 4,7 проценти од БДП), поддржана од неодамнешната реформа на солидарниот данок и даночната политика. Гледајќи напред, ние целосно ја поддржуваме намерата на владата да предложи буџет во согласност со фискален дефицит од 3,4 проценти од БДП во 2024 година. Прво, ќе ја олесни транзицијата кон горната граница на дефицитот од 3 проценти од БДП што се бара со Законот за органски буџет. Второ, важно е да се изградат фискални резерви за да се помогне во соочувањето со зголемената глобална несигурност и каква било криза што би можела да произлезе од неа, или во случај големиот патен проект на Коридорот 8/10 д да чини повеќе од предвиденото. Конечно, фискалната консолидација ќе функционира рака под рака со монетарната политика за дополнително намалување на инфлацијата. За да се поддржи фискалната консолидација, ќе биде клучно:
· Одржувајте ги тековните трошоци. Конкретно, владата и синдикатите имаат клучна улога во унапредувањето на претпазливите политики и одржувањето на потрошувачката на одржливо ниво во пресрет на изборите. Во овој контекст, зголемувањето на платите следната година не треба да го надмине она што е веќе договорено во општиот колективен договор.
· Понатамошно намалување на субвенциите за енергија. Додека зголемувањето на тарифите за електрична енергија влијаеше на буџетите на домаќинствата, тарифите за електрична енергија остануваат високо субвенционирани во Северна Македонија, тие не се доволно насочени и ги одземаат ресурсите од другите приоритетни расходи, како што се инфраструктурата, здравството и образованието. Затоа, од клучно значење е да се продолжат тарифните реформи на пазарот на електрична енергија, наместо тоа да се обезбеди подобра насочена поддршка за ранливите домаќинства на кои им е најпотребна.
· Да се продолжи со реформите на даночната политика. За да ја подобри мобилизацијата на даночните приходи, владата усвои реформи во даночната политика насочени кон проширување на даночната основа за оданочување на персонален и корпоративен доход, намалување на ослободувањето од ДДВ и зголемување на акцизите. Сепак, за да се поддржат напорите за фискална консолидација и да се обезбеди среднорочна фискална одржливост, клучно е да се продолжи со реформите на даночната политика со цел дополнително да се намалат ослободувањата и да се прошират даночните основи“.
„Покрај намалувањето на дефицитот, потребни се неколку структурни фискални реформи. Континуираното екипирање на менаџментот за јавни инвестиции со полн капацитет, заедно со зајакнувањето на методологиите за идентификација и утврдување на трошоците на проектите, ќе доведат до поефикасни јавни инвестиции. Одделно, зголемувањето на даночната усогласеност е од клучно значење за подобрување на фискалната позиција и обезбедување конкурентен терен во економијата. Во овој контекст, реформските напори во Управата за јавни приходи се добредојдени, но тие треба дополнително да се забрзаат. Конечно, го поздравуваме именувањето на Фискалниот совет и со нетрпение очекуваме тој да стане целосно оперативен во 2024 година; ова ќе го подобри фискалното управување“.
„Во наредните месеци критично ќе биде вниманието на ризиците врз јавните финансии кои произлегуваат од проектот на Коридорот 8/10д. Овој проект ќе има големо влијание врз економијата и врз јавните финансии. Тековните геотехнички студии ќе обезбедат клучни информации за да се потврди дизајнот на патот во критичните делници и да се види дали првичните проценки на трошоците содржани во договорот остануваат или не. Планот на властите да ги објавуваат месечните извештаи за мониторинг на проектот на независниот советник за трансакции за да се зајакне транспарентноста и отчетноста е исто така добредојден“.
„Инфлацијата се намалува благодарение на затегнувањето на монетарната политика и нормализацијата на глобалните цени на енергијата и храната; Неодамнешните владини мерки, исто така, обезбедија одредено олеснување. Сепак, нагорните ризици за инфлацијата остануваат, а централната банка треба да биде подготвена за дополнително затегнување доколку овие ризици се материјализираат. Во последните 18 месеци, Народната банка (НБРСМ) соодветно ја заостри монетарната политика. Овие напори се претворија во забавување на кредитниот раст и забавување и на вкупната и на базичната инфлација, кои паднаа за повеќе од половина во однос на највисокото ниво. Тоа, исто така, помогна да се стабилизира девизниот пазар. Сепак, високиот раст на номиналната плата од околу 15 отсто, доколку се одржи, создава ризици дека инфлацијата повторно ќе се забрза. Со оглед на овие латентни ризици, монетарната политика засега треба да остане цврста, а НБРСМ треба да биде подготвена за дополнително заострување доколку овие ризици се материјализираат. Владата и синдикатите имаат клучна улога во овој поглед, со спроведување на претпазливи политики за платите и пензиите. Неодамнешните административни мерки за контрола на цените обезбедуваат само привремено олеснување од инфлацијата и тие не треба да се сметаат како трајно решение за инфлаторните прашања“.
„Тимот на ММФ ги поздравува плановите на Народната банка за подобрување на преносот од нејзината основна каматна стапка на пазарните стапки. НБРНМ има цврста монетарна рамка, со јасен мандат и инструменти за нејзино спроведување. Во последните осумнаесет месеци, инфлациските очекувања останаа закотвени, а девизниот пазар е стабилен наспроти шоковите. Сепак, неколку прашања, вклучително и структурните карактеристики на економијата – како што е вишокот на банкарска ликвидност – претставуваат предизвици за преносот на основната каматна стапка врз пазарните стапки. Ова е еден аспект и еден канал на монетарната политика, но важен. Во овој контекст, плановите на централната банка за подобрување на овој пренос се добредојдени, иако за точната природа на мерките и нивната секвенца ќе треба внимателна калибрација“.
„Банкарскиот систем се покажа отпорен и покрај големите глобални шокови. Ова беше благодарение на силните биланси при влегувањето во пандемијата и мерките преземени од тогаш од страна на централната банка за нивно зајакнување. Во моментов, банките се ликвидни, добро капитализирани и профитабилни. Во исто време, депозитите и кредитите продолжуваат да растат, а НПЛ-ите (лошите пласмани) се на рекордно ниско ниво. Персоналот го поздравува постепеното воведување на макропрудентните алатки за ублажување на ризиците и создавање финансиски браници. Новите коефициенти помеѓу кредитите и вредноста и односот на сервисирање на долгот и приходот помагаат да се заштити финансиската стабилност преку намалување на притисоците на пазарот на недвижности. Исто така, во овој контекст на високата профитабилност на банките, персоналот ја поддржува целта на НБРСМ дополнително да ги заостри капиталните барања. Неодамнешните надградби на регулативите за управување со кредитниот ризик и за обелоденување на податоците на банките, како и новиот закон за санација на банките, исто така се добри чекори напред. Гледајќи напред, надградбата на законот за осигурување на банкарските депозити треба да остане приоритет“.
„Важно е брзо да се одобрат измените на законот за централната банка. Овие амандмани ќе воспостават формален макропрудентен и резолуциски мандат, ќе ја подобрат рамката за управување на НБРСМ и ќе обезбедат автономија за поставување услови за вработување – што е важно за независноста на централната банка“.
„Северна Македонија постигна макроекономска стабилност, но сега треба да го „отклучи“ поголемиот раст. Приходот по глава на жител на Северна Македонија беше 27 отсто од нивото на ЕУ во 2000 година, 38 отсто во 2010 година и сè уште малку под 40 отсто сега. Затоа, приоритет е забрзувањето на структурните реформи за подигање на животниот стандард. Повторното раздвижување на конвергенцијата ќе бара повеќестран пристап кон намалување на протокот на емиграција, зајакнување на инвестициите и продуктивноста и забрзување на зелената транзиција. Ова може да се постигне со:
· Подобрување на деловното опкружување и владеење на правото. Особено, ќе биде важно да се намали неформалноста, не само преку поефикасна Управа за јавни приходи и помали бирократски доцнења, како и да се бори против корупцијата. За второто, тимот на ММФ целосно ја споделува загриженоста изразена од Европската комисија за неодамнешните промени во кривичниот законик.
· Зачувување простор во буџетот за поддршка на јавната инфраструктура и образованието. Клучната причина за забавувањето на потенцијалниот раст во Северна Македонија лежи во релативно слабите нивоа на инвестиции. Затоа, неодамнешните зголемувања на нивоата на буџетот за капитални расходи се добредојдени и треба да се зачуваат понатаму. Подобрувањето на управувањето со јавните инвестиции, исто така, ќе помогне подобро да се одредат приоритетите во проектите за јавни инвестиции.
· Забрзување на зелената транзиција и прилагодување на климатските промени. Потребни се зголемување на зелените инвестиции бидејќи, во крајна линија, деактивирањето на старите и загадувачки електрани пред крајот на деценијата не може да се избегне ако Северна Македонија сака да ги исполни своите цели за емисии. Поставувањето на вистинските стимулации за транзиција кон енергетска ефикасност и подготовката за постепено вклучување на Механизмот за прилагодување на границите на јаглеродот на ЕУ се исто така важни цели. Додавањето цели за емисии и отпорност во јавните инвестиции ќе помогне во ублажувањето и адаптацијата на климата. Тековниот напредок во ‘позеленувањето’ на финансискиот сектор ќе ја олесни климатската транзиција“.
„Овие реформи ќе бидат клучни во поставувањето на темелите за силен, одржлив раст и ќе ја поддржат земјата на нејзиниот пат кон пристапување во ЕУ“.
„Мисијата сака да им се заблагодари на властите и другите колеги за нивното топло гостопримство, како и за отворените и продуктивни дискусии. ”