Вирусот на намалување на цените што го зафати регионот започна од Црна Гора, пред 20 дена пристигна во Србија, а потоа ја зафати Хрватска, се прошири во Република Српска, а од минатата недела и во Македонија. Сè се прави со намера да им се помогне на граѓаните да го надминат поскапувањето на храната, но изборот на прехранбени производи, според аналитичарите, е премногу скромен за навистина да се запре инфлацијата, која, на пример, во Србија сѐ уште е двоцифрена и изнесува 11,5 проценти во август.додека во Хрватска е 8,4 проценти.
Во март годинава Владата на Црна Гора ја создаде „Антиинфлациската кошничка“ во која вклучи 25 производи и ограничени цени. Трговците имаа избор дали да учествуваат во оваа акција, како и кои производи од кошничката ќе ги продаваат по ограничени цени.
Според овој рецепт, цените во Србија се намалени меѓу 20 и 40 отсто за 20 производи, а во кампањата „Подобра цена“ ќе се приклучат уште 16 производи. Меѓу нив се зеленчукот (грав, кромид, грашок и зелка), кој ја турка инфлацијата од месец во месец и поставува рекорди по поскапувања (34,5 отсто во август на годишно ниво), но и некои други производи кои се консумираат од најголем број граѓани и за кои опозицијата праша зошто ги нема на списокот, како маслото или брашното.
Моделот потоа го презеде хрватската влада, која ги замрзна цените на триесет прехранбени производи и артикли.
Павле Медиќ, економист во CEVES, изјави дека договорот за намалување на цените во Србија нема потенцијал да ги урне инфлаторните очекувања. Според него, оваа мерка повеќе потсетува на мерка на социјална, а не на антиинфлаторна политика.
„Со оглед на тоа што одобрените 20 производи се суштински инфериорни замени за одредени производи, кои се производи со послаб квалитет, а другите земји кои применуваа такви мерки, на пример, Франција, отидоа со многу поширок опсег од дури 5.000 производи. Да се одеше со ваква многу поширока покриеност, не би морале толку драстично да ги намалите тие цени“.
Иван Одрчиќ, аналитичар за ББA, исто така, смета дека ограничувањето на цените од околу триесет артикли во Хрватска ефективно ќе има многу мало или никакво влијание врз целокупниот тренд на инфлација, најмногу поради тоа што цените на прехранбените производи традиционално паѓаат или стагнираат на месечна основа веднаш штом како што завршува туристичката сезона.
Тој додава дека важни фактори се глобалното намалување на цените на тие категории, како и издувувањето на прегреаната побарувачка и пониските трошоци за енергија.
„Резултатот не мора да го потврдуваме со прелистување трговски каталози, во кои веќе се гледа дека цените на голем дел од овие производи се пониски од максимумот утврден со одлуките на Владата, туку се очекува надолен тренд до крајот на година, и покрај мерките на Владата“, вели Одрчиќ.
Медиќ објаснува дека дополнителен проблем е што оваа политика ќе мора да се напушти во одреден момент. „Би било многу подобра политика да се замрзне или забави растот на цените во пошироки размери, отколку драстично да се намали во помал обем.
Медиќ додава дека се поставува прашањето што ќе се случи кога договорот меѓу трговците и државата ќе престане да важи и кога цените ќе се вратат на 60-70 проценти повисоки нивоа од почетокот на 2024 година, но тоа не е единствениот предизвик кога станува збор за инфлацијата, бидејќи во октомври ќе има зголемување на акцизата за осум проценти, а во ноември поскапуваат струјата и гасот. Имате мерки за фискална политика од зголемување на платите до овие повторно мерки за универзални придобивки кои се исто така високо инфлаторни.
Неодамна Драган Стојковиќ, професор на Економскиот факултет во Белград, предупреди дека причината за проблемот треба да се бара таму каде што има најслаба конкуренција. Тоа се одредени категории како млечни производи, шеќер и масло. Ако се погледнат деловните резултати на некои преработувачи, се гледа дека тие заработуваат повеќе од трговците, нагласува Стојковиќ.
Има термин кој се вика инфлација на алчноста и некои го искористија поскапувањето на суровините за да ги зголемат цените на нивните финални производи“, додава нашиот соговорник.
Сепак, Емил Тедески, шеф на „Атлантик“, регионален производител на прехранбени производи што има производство во Србија и Хрватска, рече дека неговата компанија нема простор за намалување на маржите. Тој е за дискусија и постигнување консензус дека, за еден дел на производите, трговците и производителите наоѓаат простор да ги заштитат најранливите.
„Не сум за никаква политика на сила, иако тоа не е ни возможно бидејќи цените ги формира пазарот, а владата нема инструменти да го запре растот на цените на сите артикли во малопродажбата, но разбирам дека можеме да разговараме за потрошувачката кошница“, рече тој.